Av. Muhammed Numan GÜLEÇ

GİRİŞ

İnsaoğlu içinde yaşadığı dünyayı daha iyi anlamak ve kavramak adına yüzyıllar

boyunca bilim ve araştırmalara başvurmuştur. Bilimi; evrenin veya olayların bir

bölümünü konu olarak seçen, deneye dayanan yöntemler ve gerçeklikten yararlanarak

sonuç çıkarmaya çalışan düzenli bilgi şeklinde tanımlayabiliriz. Araştırma ise, kısaca

bir gerçeği ortaya çıkarmak, mevcut bir sorunu çözümlemek ve hali hazırdaki bilgileri

çoğaltmak için bilimsel yöntemler ve tekniklerin kullanıldığı düzenli çalışmalar

bütününü ifade eder. Bilimsel araştırmaların temel gayesi yapıldıkları alana akademik

anlamda bir katkı sağlamak ve teorik yahut pratik anlamda karşılaşılan sorunlara

çözüm aramak olarak şekillenmektedir. Araştırma geleneği nezdinde bilimsel

araştırmaların planlanmasından yürütülmesine ve sonuçların yayınlanmasına kadar her

aşamasında etik kurallarına uyulması beklenir.

Ülkemizde de bilimsel araştırmalarda uyulması gereken etik ilkeler 2547 Sayılı

Yükseköğretim Kanunu’nda yer alan “Yükseköğretim Kurulu Bilimsel Araştırma ve

Yayın Etiği Yönergesi”nde belirtilmiştir. Türkiye’ de yürütülen araştırmalarda kimi

zaman yetki kişi ve kurumlarca etik ihlallerin yapıldığı göze çarpmaktadır. Ülkemizde

bilimsel araştırmalar icra edilirken meydana gelen etik ihlallerin kanuni

düzenlemelerle öngörülmüş birtakım yaptırımları söz konusu olabilmektedir.

Bu çalışmamızda bölümler halinde etik, etik ihlal türleri ve yaptırımları,

bilimsel araştırma ve yayın etiğine aykırı olarak değerlendirilemeyecek haller ve etik

ihlallerin mahkeme kararlarına yansıması irdelenmiştir.

11.ETİK KAVRAMI

Etik, Eski Yunan dilinde “töre, ahlak” anlamlarına gelen “ethos” sözcüğünden

türetilmiştir. Etik; bir çalışma faaliyetinde bulunan insanların ahlak ilkelerini,davranış

biçimlerini, görevlerini ve zorunluluklarını belirleyen kurallar zinciri olarak

tanımlanabilir 1 . Türk Dil Kurumu “Etik” kelimesini “Töre bilimi, Çeşitli meslek

kolları arasında tarafların uyması veya kaçınması gereken davranışlar bütünü.”

şeklinde tanımlamaktadır2

.

Yayın etiği ise bir araştırmanın ve çalışmanın planlanmasından, yapılmasından,

oluşturulmasından yayınlanmasına kadar geçen bütün aşamalarda araştırıcıların,

araştırıcıların bağlı olduğu kuruluşun, editörün, bilimsel hakemin ve okuyucunun

gözetmesi ve uyması gereken dürüstlük kural ve teammülleridir 3 . Bilimsel

araştırmalara ve yayın etiğine aykırı davranışların tümü etik ihlaller olarak karşımıza

çıkmaktadır ve bir sonraki başlığımızda mevzuatımızda yer alan etik ihlaller

incelenecektir.

2.ETİK İHLAL ÇEŞİTLERİ VE YAPTIRIMLARI

Türk Hukuk Mevzuatında yayın etiği, etik ihlaller ve etik ihlalin yapılması ile

bu ihlaller sonucunda ilgililerin karşılaşacakları yaptırmlar; 2547 sayılı Yükseköğretim

Kanunu, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ve Yükseköğretim Kurulu

Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi etrafında şekillenmiştir. Yükseköğretim

Kurulu Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi’ nin 4. maddesine göre, bilimde

araştırma ve yayın etiğine aykırı davranışlar intihal, sahtecilik, çarpıtma, tekrar yayım,

dilimleme, haksız yazarlık vd. şeklinde belirlenmiştir.

2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’ nun Disiplin ve Ceza İşleri başlıklı

Dokuzuncu Bölümünde yapılan etik ihlaller neticisinde verilen disiplin cezaları ise

“Uyarma, kınama, aylıktan veya ücretten kesme, dademe ilerlemesinin durdurulması

1 (Bishop C,How to Edit a Scientific Journal,ISI Press,Philadelphia,1984,s.74)

2 Türk Dil Kurumu Sözlüğü

3 Kurtuluş Töreci; Yayın Etiği, Akademik Gıda Dergisi C.3, S.2, 2005, s.24-44

2veya birden fazla ücretten kesme ve üniversite öğretim mesleğinden çıkarma”

şeklindedir.

2.1.İNTİHAL

İntihal, Arapça kökenli bir kelime olup Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe

Sözlüğe göre aşırma anlamına gelmektedir. Aşırma ise başkalarının yazılarından

bölümler, dizeler alıp kendisininmiş gibi gösterme veya başkalarının konularını

benimseyip değişik bir biçimde anlatma şeklinde tanımlanmıştır4

.

Yükseköğretim Kurulu Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi’ ne göre

“intihal; “Başkalarının özgün fikirlerini, metotlarını, verilerini veya eserlerini bilimsel

kurallara uygun biçimde atıf yapmadan kısmen veya tamamen kendi eseri gibi

göstermek” şeklinde tanımlanmıştır. Genel olarak yapılan intihal türleri ise; başkasının

çalışmasını kelime kelime kendisininmiş gibi sunma (klonlama), değişiklik yapmadan

tek bir kaynaktaki metnin önemli bölümlerini içerme (kopyalama), anahtar kelimeleri

ve cümleleri değiştirme fakat kaynağın önemli içeriğini koruma(bulma-değiştirme),

birbirine uyan birçok kaynağı başka sözcüklerle anlatma(remiks yapma), yazarın

önceki çalışmalarını kaynak göstermeden fazlaca alma(geri dönüştürme), kaynak

göstermeden kopyalanan metinler ile kaynak gösterilenleri mükemmelce birleştirme

(melezleme), birçok kaynaktan kopyalanan materyali karıştırma (lapa yapma), uygun

kaynak içerme fakat neredeyse hiç orijinal çalışma olmama (toplama), uygun kaynak

içerme fakat kaynak metne ya da yapıya çok yakından dayanma (yeniden

tweetleme)dir 5 . Açıklamalardan da anlaşılacağı üzere intihal, farklı şekillerde

karşımıza çıkabilmektedir.

FSEK’nun 71. maddesinde; “başkasına ait esere, kendi eseri olarak ad

koymak”, “bir eserden kaynak göstermeksizin iktibasta bulunmak”, “bir eserle ilgili

olarak yetersiz, yanlış veya aldatıcı mahiyette kaynak göstermek” fiilleri suç olarak

düzenlenmiştir. Kanun eser sahibinin manevi haklarını; umuma arz selahiyeti, adının

belirtilmesi,eserdedeğişiklikyapılmasınımenetmek,esersahibininzilyetve

4 Türk Dil Kurumu Sözlüğü

5 Behlül Gücükoğlu, Zerrin Ayvaz Reis; Türkiye’de ve Dünyada İntihalin Yaptırımları, Akademik

Bilişim’14 - XVI. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri, 5 - 7 Şubat 2014 Mersin Üniversitesi,

s.191

3sahibine karşı hakları olarak belirtmiştir. Mali ve manevi hakların ihlali halinde hukuk

davaları açılabileceğine ilişkin düzenlemeler Kanunun 66. ve 72. maddeleri

arasındadır. Manevi, mali ve bağlantılı hakların ihlali halinde FSEK’nun 71. maddesi

uyarınca cezai yaptırım uygulanacağına ilişkin düzenleme mevcuttur6

.

2547 sayılı Yükseköğretim Kanununa göre ihtihal suçunun yaptırımı

“üniversite öğretim mesleğinden çıkarma” olarak belirtilmiştir7

.

2.2.SAHTECİLİK VE YAPTIRIMI

Yükseköğretim Kurulu Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi’nde

sahtecilik “Bilimsel araştırmalarda gerçekte var olmayan veya tahrif edilmiş verileri

kullanmak” şeklinde ifade edilmiştir. Başka bir ifade ile sahtecilik araştırmaya

dayanmayan veriler üretmek, sunulan veya yayınlanan eseri gerçek olmayan verilere

dayandırarak düzenlemek veya değiştirmek, bunları rapor etmek veya yayımlamak,

yapılmamış bir araştırmayı yapılmış gibi göstermek demektir8

2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’na göre etik ihlal çeşitlerinden sahtecilik

kapsamında bir akademisyene verilecek olan disiplin cezası “Kademe ilerlemesinin

durdurulması veya birden fazla ücretten kesme” olarak belirlenmiştir.

2.3.ÇARPITMA VE YAPTIRIMI

Çarpıtma, Yükseköğretim Kurulu Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği

Yönergesi’ne göre “Araştırma kayıtları veya elde edilen verileri tahrif etmek,

araştırmada kullanılmayan cihaz veya materyalleri kullanılmış gibi göstermek, destek

alınan kişi ve kuruluşların çıkarları doğrultusunda araştırma sonuçlarını tahrif etmek

veya şekillendirmek” şeklinde ifade edilmiştir.

6 Seçkin Yavuzdoğan, İdari Yargı Kararlarından Hareketle “İntihal”, İnönü Üniversitesi Hukuk

Fakültesi Dergisi –İnÜHFD- Cilt:8 Sayı:1 Yıl 2017

7 2547 Sayılı Yükseköğretim Kanunu 53/b-5

8 Prof. Dr. Nüket Örnek Büken, Yayın Etiği ve İsim Hakkı, Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi

Deontoloji Tıp Etiği ve Tarihi AD

4TÜBİTAK (2006) çarpıtma etik ihlaline ilişkin tanımı “Değişik sonuç

verebilecek şekilde araştırma materyalleri, cihazlar, işlemler ve araştırma kayıtlarında

değişiklik yapmak veya sonuçları değiştirmek” şeklinde ifade etmiştir9

.

Sahtecilik suçunda olduğu gibi, çarpıtma hususunda da bir akademisyene

verilecek olan disiplin cezası “Kademe ilerlemesinin durdurulması veya birden fazla

ücretten kesme” şeklindedir.

2.4.TEKRAR YAYIM VE YAPTIRIMI

Hacettepe Üniveritesi Yayın Etiği Komisyonu tekrar yayımı, “Kişinin daha

önce yayımlanmış bir eserinin önceki ve sonraki telif sahiplerinin bilgi ve onayı

olmaksızın aynen ya da kısmen değiştirilerek yeniden yayımlanması” şeklinde

tanımlamıştır. Başka bir ifade ile tekrar yayım; “Bir araştırmanın aynı sonuçlarını

içeren birden fazla eseri doçentlik sınavı değerlendirmelerinde ve akademik terfilerde

ayrı eserler olarak sunmak, kişinin daha önce yayımlanmış bir eserinin önceki ve

sonraki telif sahiplerinin bilgi ve onayı olmaksızın aynen ya da kısmen değiştirilerek

yeniden yayımlanması.” durumunu ifade eder10

.

Tekrar yayım, Yükseköğretim Kurulu Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği

Yönergesi’ne göre; “Mükerrer yayınlarını akademik atama ve yükselmelerde ayrı

yayınlar olarak sunmak” şeklinde tanımlanmıştır.

Bir çalışmanın farklı dillerde tekrar basılması kabul edilebilir. Yabancı dilde

yayınlanmış bir yayın çok önemli ise Türkçe olarak okuyucuya ulaşması bağlamında

yazardan izin alınarak ve dipnotta belirtilerek yayınlanabilir. Yabancı dilde

yayınlanmış bir makaleyi Türkçeye çevirip yayınlamak, “ilk” yayınlandığı derginin

izni ve Türkçe dergide belirtilmesi koşulu ile olabilir11

.

Yükseköğretim Kanunu’na göre etik ihlal türlerinden tekrar yayıma ilişkin

disiplincezası“Kademeilerlemesinindurdurulmasıveyabirdenfazlaücretten

Türk Kütüphaneciliği 22, 2

9Nazan Özenç Uçak, Hatice Gülşen Birinci; Bilimsel Etik Ve İntihal, (2008), 187-204,

10 Örnek Büken, B. a.g.e

11 Osman İnci, Bilimsel Yayın Etiği, Türk Kütüphaneciliği 29, 2 (2015), 282-295

5kesme” şeklinde belirlenmiştir.

2.5.DİLİMLEME VE YAPTIRIMI

Dilimleme, Yükseköğretim Kurulu Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği

Yönergesi’nce “Bir araştırmanın sonuçlarını, araştırmanın bütünlüğünü bozacak

şekilde ve uygun olmayan biçimde parçalara ayırıp birden fazla sayıda yayımlayarak

bu yayınları akademik atama ve yükselmelerde ayrı yayınlar olarak sunmak” şeklinde

tanımlanmıştır.

Prof. Dr. Nüket Örnek Büken ise dilimlemeyi, “Bir araştırmanın sonuçlarını

yayın sayısını arttırmak amaçlı olarak araştırmanın bütünlüğünü bozacak şekilde,

uygun olmayan biçimde parçalara ayırarak ve birbirine atıf yapmadan doçentlik sınavı

değerlendirmelerinde ve akademik terfilerde ayrı eserler olarak sunmak” şeklinde

tanımlamıştır. Aynı hasta grubunda yapılan birden fazla ölçümün sonuçlarının tek bir

makalede yayınlanması yerine ayrı ayrı makalelere dönüştürülerek aynı veya farklı

dergilere gönderilmesi buna örnek verilebilir. Bazı dergi editörleri araştırmacıdan

araştırmanın başka yerde yayımlanmayacağına dair yazılı taahhüt isteyebilmektedirler.

2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nun 53. maddesinin 3. Fıkrasının g bendine

göre, dilimleme etik ihlalinin disiplin cezası “Aylıktan veya ücretten kesme” olarak

belirlenmiştir.

2.6.HAKSIZ YAZARLIK VE YAPTIRIMI

Yükseköğretim Kurulu Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi’ne göre

haksız yazarlık, “Aktif katkısı olmayan kişileri yazarlar arasına dâhil etmek veya olan

kişileri dâhil etmemek, yazar sıralamasını gerekçesiz ve uygun olmayan bir biçimde

değiştirmek, aktif katkısı olanların isimlerini sonraki baskılarda eserden çıkartmak,

aktif katkısı olmadığı halde nüfuzunu kullanarak ismini yazarlar arasına dâhil

ettirmek” şeklinde tanımlanmıştır.

Yazar olarak belirtilmeyi haklılaştırmayacak küçük bir katkı nedeniyle yeni

6yazar ekleme, yazar sırasını izinsiz değiştirme, onursal yazarlık, ikram yazarlık,

karşılıklı yazarlık, saygın bir kişinin adını ortak yazar olarak izinsiz yazma, ortak

yazarın adını çıkarma, bedel karşılığı (hayalet yazara) kendi adına çalışma/yayın

yaptırma bu tür ihmallerin örneklerindendir12

.

2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nunun 53. maddesinin 3. Fıkrasının h

bendine göre, dilimleme etik ihlalinin disiplin cezası “Aylıktan veya ücretten kesme”

olarak belirlenmiştir.

2.7.DİĞER ETİK İHLAL TÜRLERİ

Yükseköğretim Kurulu Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi’nin

Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiğine Aykırı Eylemler başlıklı 4. Maddesinin 2.

Fıkrasında diğer etik ihlal çeşitlerine yer verilmiştir. Bunlar bahsi geçen yönergede

sırasıyla;

“a) Destek alınarak yürütülen araştırmalar sonucu yapılan yayınlarda destek

veren kişi, kurum veya kuruluşlar ile bunların katkılarını belirtmemek,

b)Henüz sunulmamış veya savunularak kabul edilmemiş tez veya çalışmaları,

sahibinin izni olmadan kaynak olarak kullanmak,

c)İnsan ve hayvanlar üzerinde yapılan araştırmalarda etik kurallara

uymamak, yayınlarında hasta haklarına saygı göstermemek,

ç) İnsanlarla ilgili biyomedikal araştırmalarda ve diğer klinik araştırmalarda

ilgili mevzuat hükümlerine aykırı davranmak,

d)İncelemek üzere görevlendirildiği bir eserde yer alan bilgileri eser sahibinin

açık izni olmaksızın yayımlanmadan önce başkalarıyla paylaşmak,

e)Bilimsel araştırma için sağlanan veya ayrılan kaynakları, mekânları,

imkânları ve cihazları amaç dışı kullanmak,

f)Dayanaksız, yersiz ve kasıtlı olarak etik ihlal isnadında bulunmak,

g)Bilimsel bir çalışma kapsamında yapılan anket ve tutum araştırmalarında

katılımcıların açık rızasını almadan ya da araştırma bir kurumda yapılacaksa ayrıca

kurumun iznini almadan elde edilen verileri yayımlamak,

12 Mehmet Ünal,Metin Toprak, Veysel Başpınar; Bilim Etiğine Aykırı Davranışlar Ve

Yaptırımlar: Sosyal Ve Beşeri Bilimler İçin Bir Çerçeve Önerisi, Amme İdaresş Dergisi, Cilt 45

Sayı 3, Eylül 2012, S. 1-27

7h)Araştırma ve deneylerde, hayvan sağlığına ve ekolojik dengeye zarar

vermek,

ı) Araştırma ve deneylerde, çalışmalara başlamadan önce alınması gereken

izinleri yetkili birimlerden yazılı olarak almamak,

i)Araştırma ve deneylerde mevzuatın veya Türkiye'nin taraf olduğu

uluslararası sözleşmelerin ilgili araştırma ve deneylere dair hükümlerine aykırı

çalışmalarda bulunmak,

j)Araştırmacılar ve yetkililerce, yapılan bilimsel araştırma ile ilgili olarak

muhtemel zararlı uygulamalar konusunda ilgilileri bilgilendirme ve uyarma

yükümlüğüne uymamak,

k)Bilimsel çalışmalarda, diğer kişi ve kurumlardan temin edilen veri ve

bilgileri, izin verildiği ölçüde ve şekilde kullanmamak, bu bilgilerin gizliliğine riayet

etmemek ve korunmasını sağlamamak,

l)Akademik atama ve yükseltmelerde bilimsel araştırma ve yayınlara ilişkin

yanlış veya yanıltıcı beyanda bulunmak” şeklinde sıralanmıştır,

Yukarıda sıralanan etik ihlal türlerinde Yükseköğretim Kanunu’na göre

alınacak disiplin cezaları uyarma, kınama, aylıktan veya ücretten kesme, kademe

ilerlemesinin durdurulması veya birden fazla ücretten kesme ve üniversite öğretim

mesleğinden çıkarma” şeklinde farklılık göstermektedir.

Bilim faaliyetlerini icra edenlerden, adillik, şeffaflık, hesap verebilirlik,

sorumluluk ve benzeri ilkelerin yanı sıra, ayrıca akademik dürüstlük ilkesine de riayet

etmeleri beklenir. Bilim faaliyetlerinin insan haklarına ve haysiyetine, çevre ve hayvan

haklarına saygılı olması, yayın etiği ilkelerine sıkı sıkıya bağlı olarak yürütülmesi

esastır 13. “Uyarma, Kınama, Aylıktan veya ücretten kesme, Kademe ilerlemesinin

durdurulması veya birden fazla ücretten kesme ve Üniversite öğretim mesleğinden

çıkarma” şeklindedir.

13 Ünal, M., Toprak, M., Başpınar, V. a.g.e.

83.BİLİMSEL ARAŞTIRMA VE YAYIN ETİĞİNE AYKIRI OLARAK

DEĞERLENDİRİLEMEYECEK HALLER

Yükseköğretim Kurulu Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi’nin

“Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiğine Aykırı Olarak Değerlendirilemeyecek Haller”

başlıklı 5. Maddesinde ;“Bir başkasının özgün üslup ve ifadesinin aynen

kullanmamak şartıyla, anonim bilgilerin, bilim alanlarının temel bilgilerinin,

matematik teoremleri ve ispatları gibi önermelerin çalışmalarda kullanılması etik ihlal

olarak değerlendirilemez.” şeklinde yer almaktadır.

4.ETİK İHLALLERİN MAHKEME KARARLARINA YANSIMASI

İntihal, en fazla mahkeme kararlarına konu olan etik ihlal türünü

oluşturmaktadır. İdari yargı organları bir alıntının intihal oluşturmaması için

dipnotlarda ve kaynakçada hangi metinden alındığının gösterilmesi gerektiğini

belirtmiştir. Kısacası alıntı yapılan eser dipnotlarda ve kaynakçada gösterilmişse

intihalden söz edilemeyecektir 14 . Danıştay İdari Dava Daireleri Genel Kurulu;

“Danıştay Sekizinci Dairesinin 03/06/2011 günlü, E:2010/950, K:2011/2984 sayılı

kararıyla; davacının Üniversitelerarası Kurula sunduğu ve intihal olduğu ileri sürülen

"Edirneli Nazmi Pend Name-i Nazmi (Tercüme-i Pendname-i Atar) İncelemeMetin

Sözlük" isimli eserinde intihalin var olup olmadığının tespiti amacıyla, aynı işlemin

iptali istemiyle Danıştay Sekizinci Dairesinin 2010/951 sayılı esasına açılan dava

dosyası kapsamında yaptırılan bilirkişi incelemesi sonucu oluşan bilirkişi raporunda;

yapılan alıntıların dipnotlar ve kaynakça bölümünde açık bir şekilde belirtildiğinden

intihalin oluşmadığı”na karar vermiştir15

.

Danıştay 8. Dairesi 19/02/2016 tarih ve 2015/1757 E. - 2016/1425 K. sayılı

kararında “…Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi İşletme Teknolojisi Bölümü Anabilim

Dalında öğretim görevlisi olan davacı hakkında Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı

YÖK Sağlık Bilimleri Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu tarafından yapılan

inceleme sonucunda, davacının yayımlamış olduğu ''Denizlerden Sofraya, kaliteli ve

Sağlıklı Balık Küçükçekmece Perakende balık Pazarında AB

14 Yavuzdoğan, S. a.g.e

15 Yavuzdoğan, S. a.g.e

9Standartlarının Uygulanması Projesi Örneği'' adlı kitabında başka yazarlara ait alıntı

yapılmasına rağmen kaynak esere yer verilmemesi gerekçesiyle, Bilimsel Araştırma ve

Yayın Etiği Yönergesinin 8. maddesinin (a) bendi uyarınca etik ihlalde bulunduğuna

…” ifadeleriyle yazara atıf yapılmasına rağmen kaynak eserin belirtilmemiş olmasını

ihlal kapsamında değerlendirmiştir16

.

Yine Danıştay 8. Dairesi 26.9.2013 tarih ve 2010/8937 E. - 2013/6639 K. Sayılı

kararında “…Davacının eserinde dava konusu işlemin tesisine sebep olan türden bir

etik ihlalinin bulunup bulunmadığının belirlenmesi özel bir teknik bilgiyi gerekli

kılmaktadır. Bu durumda, Mahkemece bilirkişi incelemesi yaptırılarak hazırlanan

rapor sonucuna göre değerlendirme yapılmak suretiyle bir karar verilmesi gerekmekte

iken, bu şekilde bir inceleme ve belirleme yaptırılmaksızın dosyadaki bilgi ve

belgelere göre karar verilmesinde hukuki isabet görülmemiştir.” İfadeleriyle intihalin

tespiti hususunun özel bilgi gerektirdiğini ve uzman bir bilirkişi heyetince inceleme

yapılmadan karar verilmesinin doğru olmadığını belirtmiştir.

Mahkeme kararlarına en fazla yansıyan bir diğer etik ihlal türü ise sahteciliktir.

Danıştay bir kararında 17 bu ihlale şu ifadelerle değinmiş ve karara bağlamıştır. “Bu

durumda, davacının doçentlik başvuru aşamasında yayınlarının incelenmesi ve etik

ihlal iddiası üzerine uzman görüşü alınması neticesinde etik ihlalde bulunulduğunun

tespit edildiği, bu iddialardan A1 numaralı eserde etik kurul onayı alınmadığı ve bu

durumun davacı tarafından savunmasında ikrar edildiği, farklı etik kurul onayı

belirtilerek yayının yayınlandığı derginin yanıltılması suretiyle sahtecilik etik ihlalinin

yapıldığı; A3 numaralı eserin hangi yılda yapıldığına dair bir bilginin olmadığı sadece

12 ay sürdüğünün belirtildiği, Bayburt Devlet Hastanesi’nin 3. basamak hastane

olmadığı, bu şekilde beyanda bulunmasının yanlış beyan anlamına geldiği ve eylemin

Yönerge’nin 8/1-b maddesindeki “sahtecilik” kapsamında olduğu; A4 numaralı eserin

tamamlandıktan sonra etik kurul onayı alınmasının Yönerge’nin 8/1-f maddesi

kapsamında olduğu kanaatine varıldığından, davacının doçentlik başvuru dosyasındaki

üç yayınında sahtecilik ve insan ve hayvan üzerinde yapılan etik kurallara

uymamak etik ihlalinin yapıldığına ilişkin

16 Yavuzdoğan, S. a.g.e

17 T.C DANIŞTAY 8.Daire Esas: 2017/ 3800 Karar: 2021 / 5855 Karar Tarihi: 01.12.2021

10Üniversitelerarası Kurul Başkanlığı'nın …tarih ve …sayı ile bildirilen

Üniversitelerarası Kurul Sağlık ve Spor Bilimleri Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği

Komisyonu'nun …tarih ve …sayılı işleminde hukuka aykırılık bulunmamaktadır.”

Haksız yazarlık, uygulamada çok sık karşılaşılan bir diğer etik ihlal türü olup

Danıştay bir kararında 18 ihlale ilişkin “Dosyada yer alan bilgi ve belgelerden

davacının Almanya'da misafir araştırmacı olarak bulunduğu, burada elde ettiği

bulguları kendisi ile beraber 2 Alman yazarın yer aldığı 3 yazarlı bir bildiri olarak, 9-

11 Eylül 2004 tarihlerinde İstanbul'da bir kongreye gönderdiği ve bu kongrede 3

yazarlı olarak sunduğu bildiriyi 2005 yılında ...... Üniversitesi Eğitim Fakültesi

Dergisinde tam metin olarak tek yazarlı yayınladığı, 2004 yılındaki kongrenin tam

metinin yayınlandığı 2006 yılında bu bildirinin ise 3 yazarlı olarak basıldığı görülmüş

ve davalı idarece haksız yazarlık yoluyla etik ihlalinde bulunulduğu 30/09/2013 tarihli

ve 53116 sayılı işlem ile saptanmıştır. Dosya da yer alan belgelerden davacının aynı

eseri 3 yazarlı ve tek yazarlı olarak yayınladığı bu durumun ise mevzuatta yer alan

haksız yazarlık tanımına uyduğu açık olup davalı idare işleminde hukuka ve mevzuata

aykırılık yoktur.” ifadelerini kullanmıştır.

Bir diğer etik ihlal türü olan çarpıtmaya ilişkin Danıştay bir kararında19 “…

Dalında, yüksek lisans eğitimini tamamlayarak 05/02/2016 tarihinde mezun olan

davacının, yüksek lisans tezinde yer alan biyokimyasal ölçümlerin ve parametrelerin

gerçeği yansıtmadığı, tezin masa üstünde yazıldığı, tezde çalışılan tüm biyokimyasal

parametrelerin oldukça özel ve bütçe gerektiren parametreler olduğundan bahisle (…)

hazırlanan bilirkişi raporlarında; tezde kullanılan biyokimya parametrelerine ait

sonuçların güvenirliğine ait yeterli kanıt bulunmadığı, …Üniversitesi Sağlık Bilimleri

Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu'nun … tarih ve … sayılı kararıyla; davacının

yüksek lisans tezinde Balıkesir Üniversitesi Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği

Yönergesi'nin etiğe aykırı eylemler başlıklı 8. maddesinin 1. fıkrasının (c) ve (f)

bentleri uyarınca etik ihlalinde bulunulduğu kanaatine varılması üzerine, …

Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yönetim Kurulu'nun … tarihli … sayılı

toplantısında alınan kararla, etik ihlal kararına istinaden davacının yüksek lisans

tezinin, mezuniyetinin ve diplomasının iptal edilmesine karar verildiği, alınan

18 T.C DANIŞTAY 8.Daire Esas: 2015/ 14485 Karar: 2018 / 1393 Karar Tarihi: 14.03.2018

19 T.C DANIŞTAY 8.Daire Esas: 2019/ 1221 Karar: 2020 / 5371 Karar Tarihi: 08.12.2020

11bu kararın … tarih ve E. … sayılı işlem ile davacıya bildirilmesi üzerine, bu işlemin

iptali istemiyle bakılmakta olan davanın açıldığı anlaşılmaktadır. Uyuşmazlıkta;

davacının 'Kuvvet antremanında akut L-arjinin suplementasyonunun hormonal ve

metabolik etkileri' isimli yüksek lisans tezinde çarpıtma ve diğer etik ihlallerinin

bulunup bulunmadığı hususlarının tespiti için ilgili alanlardan seçilecek bilirkişilerce

bir inceleme yapılarak, sunulacak rapor doğrultusunda bir karar verilmesi

gerekmektedir.” İfadelerine yer vermiştir.

Son olarak bahsedeceğimiz ihlal türü ise dilimleme olup Ankara 6. İdare

mahkemesi “duplikasyon ve dilimleme”yi tanımlamış 20 ve bunların intihal değil başka

türden bir etik ihlal olduğuna karar vermiştir 21 . “Bir araştırmanın aynı sonuçlarını

birden fazla dergiye yayın için göndermek veya yayınlamak” olarak tanımlanan

“duplikasyon” ve “Bir araştırmanın sonuçlarını araştırmanın bütünlüğünü bozacak

şekilde ve uygun olmayan biçimde parçalara ayırarak çok sayıda yayın yapmak”

olarak tanımlanan “dilimleme” türünde etik ihlalinde bulunduğu tespit edilerek

Üniversitelerarası Kurul Başkanlığı’na sunulduğu, bunun üzerine davacının Şubat

2007 dönemi Doçentlik başvurusunun reddine ve (1) yıl süreyle Doçentlik sınavına

alınmamasına… A2 çalışmasındaki gebe sıçanlara ait değerlerin A7 yayınından aynen

alınmasıdır. Aynı veriler farklı zamanlarda, farklı makalelerde ve ilk yayınlandığı

dergiden izin almadan kullanılmaz. Kullanılırsa, bu etik bir ihlaldir. Bu nedenle A2

yayını bir "Duplikasyon" olarak değerlendirilmelidir.”, “(...)Aynı yıl yayınlanan A6 ve

A7 makaleler aslında beraber yayınlanabilecek niteliktedir. Bu durum etiğe aykırı

davranış örneklerinden dilimleme veya bölerek yayınlama (büyük çaplı bir çalışmayı

iki veya daha fazla parçalar halinde yayınlamak) olarak tanımlanan etik ihlale

uymaktadır. Yazarlar tek bir çalışmadan çıkan sonuçları yapay olarak bölerek birden

fazla yayın çıkarma çabasına girmişlerdir. Örneğin, aynı hayvan grubunda (gebe

sıçanlarda) yapılan birden fazla ölçüm, tek bir makalede verilmesi gerekirken, her biri

ayrı ayrı iki makale biçimine dönüştürülerek iki farklı dergiye gönderilmiştir. Bu tipik

bir dilimleme örneğidir.”

20 Yavuzdoğan, S. a.g.e

21 Ankara 6. İdare Mahkemesi’nin 21.10.2010 tarih ve E.2008/849, K.2010/1360 sayılı kararı.

12Yine dilimlemeye ilişkin Danıştay bir kararında 22 “doktora tezinden alıntı

yapılarak birden fazla makale üretildiği halde üretilen makalelerin kaynakçasında

doktora tezinin gösterilmemiş olmasından ve de söz konusu yayınların lisansüstü

tezlerden üretilmediği yönünde beyanname verdiği halde bu hususa uyup

uymamasından kaynaklandığından uyuşmazlığın çözümü için bilirkişi incelemesi

yaptırılmasına gerek görülmeyerek, dava dosyasındaki jüri üyelerinin kişisel raporları,

etik alt komisyonu ve etik komisyonu raporlarının birlikte değerlendirilmesi

sonucunda; davacının jüri üyeleri ve alt komisyon üyelerinin birbirini destekleyen

tespitine göre doktora tezindeki kimi paragrafların değiştirilmeden makalelere

aktarıldığı, buna başvurusunda jüri üyelerini yanıltıcı, yanlış ya da eksik beyanda

bulunmak şeklinde etik karşılık söz konusu tezin kaynak olarak gösterilmeme

davranışının doçentlik ihlali oluşturduğu sonucuna varıldığından …davacının doçent

unvanı alınabilmesi için doktora tezi dışında bir konuda özgün yeni bir araştırma

yapma gerekliliğinden kurtulabilmek için doktora tezinin kaynakçalarda

belirtilmeyerek sanki doktora çalışmasından başka bir konuda yeni bir araştırma

yapılmış izleniminin yaratılmaya çalışıldığı hususlarına yer verilerek davacının etik

ihlalinde bulunduğunun belirtilmesi…” ifadelerini kullanmıştır.

SONUÇ

Bireylerin diğer bireylerle, toplumla ve doğayla etkileşiminde uyması arzu

edilen etik kurallar olduğu gibi bilimsel araştırma ve çalışma alanında da uyulması

gereken etik ve mesleki kurallar mevcut olup, bu alandaki etik kurallar ve bu kurallara

riayet edilmemesi halinde ilgililerin karşılacağı yaptırımlar mevzuatımızda özel olarak

düzenlenmiştir. Akademisyen, öğretim görevlileri ve lisansüstü öğrencilerinin uyması

gereken etik kurallara ise Yükseköğretim Kurulu Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği

Yönergesi’nde yer yerilmiş ve sınırlı olmamakla birlikte etik ihlal türleri belirtilerek

tanımları yapılmıştır. Bu kuralların ihlali halinde ihlal fiilini gerçekleştirenler hukuki,

cezai ve idari yaptırımlarla karşı karşıya kalmaktadır. Bu çalışmamızda, bilimsel

araştırma ve yayın etiğine aykırılık oluşturan etik ihlallerin konu edildiği mahkeme

kararlarına yer verilmiş ve incelenmiştir.

22 T.C DANIŞTAY 8.Daire Esas: 2010/ 8937 Karar: 2013 / 6639 Karar Tarihi: 26.09.2013

13KAYNAKÇA

•Bishop C,How to Edit a Scientific Journal,ISI Press,Philadelphia,1984

•Türk Dil Kurumu Sözlüğü

•Kurtuluş Töreci; Yayın Etiği, Akademik Gıda Dergisi C.3, S.2, 2005

•Behlül Gücükoğlu, Zerrin Ayvaz Reis; Türkiye’de ve Dünyada İntihalin Yaptırımları,

Akademik Bilişim’14 - XVI. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri, 5 - 7 Şubat 2014

Mersin Üniversitesi

•Seçkin Yavuzdoğan, İdari Yargı Kararlarından Hareketle “İntihal”, İnönü Üniversitesi

Hukuk Fakültesi Dergisi –İnÜHFD- Cilt:8 Sayı:1 Yıl 2017

•Prof. Dr. Nüket Örnek Büken, Yayın Etiği ve İsim Hakkı, Hacettepe Üniversitesi Tıp

Fakültesi Deontoloji Tıp Etiği ve Tarihi AD

•Nazan Özenç Uçak, Hatice Gülşen Birinci; Bilimsel Etik Ve İntihal, Türk

Kütüphaneciliği 22, 2 (2008)

•Osman İnci, Bilimsel Yayın Etiği, Türk Kütüphaneciliği 29, 2 (2015)

•Mehmet Ünal,Metin Toprak, Veysel Başpınar; Bilim Etiğine Aykırı Davranışlar Ve

Yaptırımlar: Sosyal Ve Beşeri Bilimler İçin Bir Çerçeve Önerisi, Amme İdaresş Dergisi,

Cilt 45 Sayı 3, Eylül 2012

14